Legenda głosi, że Słup Światowida, bo tak nazwano posąg kultowy, został użyty do stworzenia chrześcijańskiego krzyża, lecz poprzeczna belka nie przetrwała stuleci.
Kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej to jeden z najstarszych kościołów drewnianych w Małopolsce, zbudowano go w XV wieku. W tym samym czasie w innych częściach Polski stały wspaniałe budowle gotyckie z cegły, dlatego tym bardziej cennym wydaje się ten zabytek, stworzony z tak łatwopalnego i podatnego na warunki atmosferyczne materiału. W 2003 roku kościół św. Leonarda w Lipnicy został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
Kiedy zbudowano kościół drewniany w Lipnicy murowanej?
Dokładna data budowy kościółka św. Leonarda nie jest znana, a rok 1203, który zapisany został na jednej ze ścian prezbiterium nie rozwiązuje zagadki – prawdopodobnie cyfry zostały przerobione i pierwotnie widniał tu inny rok. Tradycja mówi, że chrześcijańska świątynia istniała tu już w 1141 lub 1143 roku. Może spłonęła? Badania umiejscawiają budowę obecnego kościoła w Lipnicy Murowanej na XV wiek, najwcześniej na połowę wieku XIV.
Architektura kościoła św. Leonarda w Lipnicy Murowanej
Budowla jest orientowana, czyli ustawiona jest względem stron świata. W związku z tym główne drzwi wejściowe ulokowane są od zachodu, boczne drzwi i okna od południa. Konstrukcję tworzą kładzione na zrąb bale modrzewiowe, podstawę, czyli tzw. przyciesie, wykonano z drewna dębowego, fundament jest z kamienia.
Dach pokrywa gont. Na kalenicy wznosi się urocza barokowa wieżyczka z 1711 roku – służyła w owym czasie za dzwonnicę.
Z zewnątrz podstawę okalają soboty, które dobudowano w XVI wieku. Są to wsparte na słupach podcienia, czyli otwarte, zadaszone pomieszczenie. Nazwa sugeruje dzień tygodnia i ma z nim ścisły związek. Konstrukcja miała za zadanie chronić pielgrzymów, którzy przybywali w sobotę na niedzielną mszę.
Jest to świątynia jednonawowa, w której prezbiterium od nawy oddzielone jest łukiem tęczowym z belką podtrzymującą figury i krucyfiks z XV wieku.
We wnętrzu uwagę przykuwa sufit, który w całości pokryty jest wzorzystymi malowidłami o powtarzającym się wzorze. Dekorację wykonano przy pomocy specjalnych szablonów, tzw. patronów.
Ściany zdobią polichromie, które niestety podczas powodzi w 1997 roku zostały wymyte do wysokości 70 cm. Można je określić pojęciem biblii dla ubogich, przedstawiają Ostatnią Wieczerzę, Ukrzyżowanie i Sąd Ostateczny. W nawie i na ambonach namalowano postaci świętych, m.in. św. Stanisława i św. Wojciecha. Na parapecie chóru uwieczniono Dekalog.
To nie jedyne obrazy w kościele. W trzech gotyckich tryptykach ołtarzy można zobaczyć św. Leonarda, św. Mikołaja i adorację Dzieciątka Jezus. Jednak nie są to oryginalne zabytki, to ich kopie. W nocy z 4 na 5 lipca 1992 roku oryginały zostały skradzione, po ich odzyskaniu umieszczono je w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie.
Stary cmentarz
Kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej, jak już wiesz, położony jest w malowniczym miejscu, przy rzece Uszwicy – to nad nią przebiega kładka prowadząca do świątyni od strony miasta. Najbliższe otoczenie zajmuje zabytkowy cmentarz z kamiennymi grobami, które w mglistej scenerii mogłyby posłużyć za tło dla horroru. Znajduje się tu także kwatera cmentarza wojennego nr 299.
Kościół św. Leonarda – chwile grozy
Świątynię zbudowano w zakolu rzeki Uszwicy, do której wpada tu Potok Górzański. Położenie kościółka w takim miejscu stało się powodem do niepokojów o przyszłość istnienia zabytku. Powódź w 1997 roku niemalże doprowadziła do katastrofy budowlanej. Kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej starano się ratować, obwiązano go linami i przywiązano je do potężnego dębu. Wysiłek się opłacił! Fundamenty wytrzymały napór żywiołu i budynek możemy podziwiać w niezmienionej formie.
Chwile grozy powodziowej mieszkańcy Lipnicy Murowanej przeżyli także w 2010 roku. Otoczono wtedy kościół św. Leonarda specjalnym kołnierzem, który ochronił go przed wodą. Kolejne zalanie groziło mu w 2014 roku, postawiono wtedy mobilne zapory wypożyczone od PSP w Bochni. Od 2016 roku Lipnica Murowana posiada własną, specjalnie zaprojektowaną pod otoczenie kościoła mobilną zaporę przeciwpowodziową.
Kościół świętego Leonarda z Lipnicy Murowanej jest jednym z obiektów szlaku architektury drewnianej w Małopolsce. Na liście znajduje się ponad 250 obiektów, jednym z nich jest kościół w Jodłowniku, o którym przeczytać możesz we wpisie: Zabytkowy drewniany kościół w Jodłowniku.
