Czarny Staw pod Rysami jest w czołówce największych tatrzańskich stawów, uplasował się na 4 miejscu, tuż po Morskim Oku, Wielkim Stawie Polskim i Wielkim Stawie Hińczowym. Znajduje się na wysokości ok. 1580 m n.p.m., zajmuje powierzchnię 20,6 ha, a jego głębokość maksymalna to 76,4 m. Warunki życia są tu ciężkie, dlatego nie znajdziemy w nim pstrągów, a wokół niego roślinność także nie jest zbyt bogata w porównaniu z leżącymi poniżej brzegami Morskiego Oka.
Skąd wzięła się nazwa stawu?
Czarny Staw zawdzięcza swoją nazwę sinicom z gatunku Pleurocapsa, które nadają wodzie barwę tak ciemnobłękitną, że miejscami kolor wody wydaje się czarny. Odpowiedzialny za to jest znajdujący się w ich komórkach barwnik fikocyjan.
Dodatkowo Czarny Staw w zależności od spojrzenia w dół czy w górę, dla odróżnienia od innych tatrzańskich Czarnych Stawów, przyjmuje dookreślenie: Czarny Staw nad Morskim Okiem lub Czarny Staw pod Rysami (wzdłuż linii brzegowej wiedzie szlak na Rysy).
Epoka lodowcowa
Czarny Staw pod Rysami to tzw. jezioro karowe, dlatego przeniesiemy się w czasy, gdy przechodził tędy lądolód.
Erozja glacjalna to całokształt procesów zachodzących w spągu (tzn. w dolnej części) przemieszczającej się masy lodowej, które powodują usuwanie materiału tworzącego podłoże lodowca i w konsekwencji obniżenie powierzchni terenu. Zwykle wyróżniane są trzy procesy erozyjne: wyorywanie, ścieranie i zdzieranie.
Dla powstania Czarnego Stawu największe znaczenie miał trzeci z wymienionych procesów - zdzieranie, czyli tzw. egzaracja.
Egzaracja dotyczy tego co znajduje się w podłożu lodowca. Utwory znajdujące się tam, czyli np. głazy, są deformowane i przesuwane pod wpływem przesuwającego się lodu, zaś część z nich przymarza do stopy lodowca i jest włączana w jego obręb (stąd po topnieniu lodowca można znaleźć głazy narzutowe). Do struktur glacitektonicznych (czyli deformacji podłoża przed lodowiec) należą: fałdy, łuski, nasunięcia oraz depresje glacitektoniczne, które są w istocie zagłębieniami egzaracyjnymi.
Czym jest jezioro karowe?
Kotły lodowcowe to półkoliste lub wydłużone zagłębienia, otoczone z trzech stron stromymi zboczami, a otwarte w kierunku nachylenia powierzchni stokowej. W większych kotłach dno jest na ogół płaskie albo pogłębione i zamknięte ryglem skalnym, najczęściej zmutonizowanym, czyli...
Barańce, które na szczęście nie walą rogami w kotły
Na wygładach lodowcowych można zaobserwować drobne formy, związane z selektywnym niszczeniem podłoża: rysy lodowcowe i zadziory lodowcowe.
Rysy lodowcowe to płytkie bruzdy wyorane w podłożu przez ostre okruchy skalne wmarznięte w przemieszczający się lód.
Zadziory lodowcowe tworzą się na skutek odpryskiwania odłamków skalnych pod naciskiem bloków transportowanych w lodzie. Zadziory mają postać płytkich, sierpowatych zagłębień.
Czarny staw za ryglem skalnym
W tym miejscu można przyjrzeć się wygładom lodowcowym, na których można dostrzec sierpowate zadziory. Na dnie i brzegach Czarnego Stawu znajdziemy wiele głazów, zaś na zboczach widoczne są liczne stożki usypiskowe.
W kotle w czasie działań lodowca zbierał się firn (czyli coś na kształt bardzo ziarnistego śniegu), który powstawał w wyniku wielokrotnego podtapiania i zamarzania śniegu. Erozja glacjalna zachodząca w spągu pola firnowego powodowała stałe pogłębianie się kotła, natomiast wietrzenie mechaniczne i ruchy masowe (odpadanie, obrywy, ześlizgi) prowadziły do cofania ścian kotła i zwiększania w ten sposób jego wymiarów. Wyraźnie widać, że staw z trzech stron otoczony jest wysokimi ścianami skalnymi, otwarty jedynie od strony Morskiego Oka. Jedną ze ścian otaczających kocioł lodowcowy jest ściana Kazalnicy, jedno z trudniejszych podejść alpinistycznych w Tatrach.
Usytuowanie powyżej Morskiego Oka, położenie w głębokim kotle lodowcowym, wygładzona przez lodowiec powierzchnia rygla skalnego, czarna głębia oraz surowość natury, sprawiają, że czujemy się tu jak w innym świecie, szczególnie, gdy podkreślimy to znajomością historii Czarnego Stawu.
Po tej lekturze stańcie na ryglu skalnym i pomyślcie o lodowcu, który go wyrzeźbił - patrząc na dzieje Ziemi...
Pewnie Ziemia nawet nie zdążyłaby mrugnąć w odstępie czasu, gdy ustąpił lodowiec i Wy znaleźliście się na jego miejscu.
Udanej wyprawy! :)
Bibliografia:
Wielka Encyklopedia Tatrzańska, W.H. i Z. Paryscy, Wydawnictwo Górskie, Poronin 2004
Przewodnik geologiczny po Tatrach, Z. Kotański, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1971
Po graniach Tatr. Przewodnik geologiczny, A. Gawęda, Grupa Infomax, Katowice 2010
Geomorfologia, P. Migoń, PWN, Warszawa 2006
