We dworze w Stróży niedaleko Skrzydlnej mieści się obecnie Szkoła Podstawowa im. Stanisława Wyspiańskiego, imię patrona jest dość zaskakujące jeśli spojrzeć na historię budynku...
Dwór w Stróży
W 1920 roku Ludwik Lazar, ostatni właściciel Stróży, rozparcelował majątek i przeznaczył budynek dworu na szkołę. Pierwotnie był to parterowy budynek, później rozbudowano go poprzez podwyższenie dachu i utworzenie sal na piętrze. Usytuowane centralnie wejście do dworu pozostało bez zmian - ganek z dwoma kolumnami. Pomiędzy oknami, po lewej stronie od wejścia, wmurowana jest tablica pamiątkowa - jedyne świadectwo znamienitej historii dworu. Tablica ta informuje, że w miejscu tym mieściła się Pierwsza Szkoła Oficerska, uważana za najwyższy szczebel edukacyjny w szeregach strzeleckich.
Związek Strzelecki – w skrócie...
Wiosną 1910 roku we Lwowie utworzona została legalna organizacja o charakterze paramilitarnym - Związek Strzelecki, na jego czele stanął Władysław Sikorski. Do jesieni 1911 roku organizacja nie przejawiała większej aktywności. 31 października 1911 roku odbyły się we Lwowie pierwsze zawody strzeleckie tej organizacji. Od 1913 roku prowadzono intensywnie szkolenia odbywając ćwiczenia obserwowane przez Józefa Piłsudkiego.
W 1910 roku w Krakowie utworzono ogranizację występującą pod oficjalną nazwą Towarzystwo Sportowo-Gimnastyczne "Strzelec", na którego czele w kolejnym roku stanął Włodzimierz Tetmajer. Prawdopodobnie w tym samym roku założono Związek Strzelecki w Brzeżanach.
Tworzenie organizacji strzeleckich miało na celu spopularyzowanie w społeczeństwie polskim idei walki zbrojnej z Rosją. Według Józefa Piłsudskiego ruch strzelecki miał co najmniej dwa cele: przygotowanie kadr dla przyszłej narodowej siły zbrojnej oraz propagowanie haseł odrodzenia ruchu niepodległościowego.
W czerwcu 1912 roku utworzono jednolity Związek Strzelecki, który 13 sierpnia przyjął oficjalnie nazwę Polska Federacja Strzelecka z siedzibą we Lwowie. Nadrzędnym celem organizacji było przygotowanie kadr dla narodowej siły zbrojnej. Komendantem Głównym został Józef Piłsudski.
Pierwsza Szkoła Oficerska
W 1913 roku dwór w Stróży stał się siedzibą Pierwszej Oficerskiej Szkoły Strzeleckiej, placówki powołanej przez Józefa Piłsudskiego w celu szkolenia kadry oficerskiej dla przyszłych polskich formacji wojskowych. Szkoła ta była szczególną formą dokształcania kadr strzeleckich. Zapowiedź jej utworzenia została podana w rozkazie Komendy Głównej ZS z 25 maja 1913 roku. Była to letnia szkoła instruktorska Związku Strzeleckiego, miała za zadanie przygotować instruktorów dla przyszłej narodowej armii. Celem było wykształcenie samodzielnych instruktorów, zdolnych zapewnić opiekę szkolną organizacjom lokalnym oraz pogłębić ich wiedzę militarną.
Szkoła została zorganizowana w kompanię szkolną złożoną z czterech plutonów, dowódcą został Mieczysław Trojanowski "Ryszard". Komendantem był Piłsudski z szefem sztabu Sosnkowskim. W plutonie pierwszym przeważała młodzież z Galicji, w drugim studenci z uczelni Europy Zachodniej, trzeci to elewi z najstarszych ośrodków strzeleckich, zaś czwarty tworzyła pozostała młodzież z Galicji. Kursantów było ok. 90, a wśród nich także późniejsi dowódcy Legionów.
Szkolenie obejmowało wykłady i zajęcia praktyczne, a ich celem głównym było wyuczenie w kursantach zdolności oceny warunków i samodzielności. Wykładano zagadnienia dotyczące fortyfikacji polowych i materiałów wybuchowych, taktykę, dzieje wojen i wojskowości. Prowadzono także ćwiczenia w terenie na zboczach Ćwilina, Śnieżnicy, Łopienia i Mogielicy. Zajęcia z musztry i strzelania prowadzone były osobiście przez Józefa Piłsudskiego oraz Kazimierza Sosnkowskiego. Po okresie zajęć teoretycznych, w dniach 13-19 sierpnia 1913 roku odbyły się ćwiczenia terenowe na szlaku Rabka - Nowy Targ - Zakopane. Pobyt tak licznego, uzbrojonego oddziału w Zakopanem wywołał niepokój miejscowych władz austriackich i ich restrykcje!
Drugą taką szkołę otwarto w lipcu 1914 roku w Krakowie, lecz de facto było to przeniesienie szkoły ze Stróży. Wybuch I wojny światowej przerwał jej działanie.
Pamiątkowa tablica
W Kronice szkoły w Stróży można znaleźć taką oto informację:
8 października z elewów I oficerskiej szkoły Strzeleckiej przybyło 5 generałów, m. in. gen. Trojanowski - instruktor ówczesnej szkoły. Z różnych stron Polski przyjechało 43 wychowanków, pośród nich pułkownicy, kapitanowie i inni ze stanu cywilnego zajmujący wysokie stanowiska w Państwie Polskim. Protektorat nad uroczystością objął marszałek Piłsudski. O godz. 10.30 odprawiono mszę polową na szkolnym ganku. Po odsłonięciu tablicy gen. Trojanowski odczytał apel poległych.
Zamieszczono ją w 1933 roku z okazji 20. rocznicy powstania Pierwszej Oficerskiej Szkoły Strzeleckiej, gdy to 8 października w mury dworu-szkoły wmurowano tablicę upamiętniającą tamto wydarzenie.
1913–1933
W TYM DOMU MIEŚCIŁA SIĘ W LIPCU 1913 R. PIERWSZA OFICERSKA SZKOŁA STRZELCÓW POD KOMENDĄ MARSZAŁKA JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO
W DWUDZIESTĄ ROCZNICĘ UCZESTNIKOM TEJ SZKOŁY NA CHWAŁĘ
A PRZYSZŁYM POKOLENIOM KU PAMIĘCI
TABLICĘ TĘ WMUROWALI:
ZWIĄZEK STRZELECKI
ZWIĄZEK LEGIONISTÓW
I OBYWATELE POWIATU LIMANOWSKIEGO 1913–1933
Tablica przetrwała zawieruchę wojenną, lecz nie przetrwała nastania czasów Polski Ludowej, gdy znalazła się na liście pamiątek niepożądanych przez władze. Tablicę usunięto i rozbito. Pozostałości zebrał Pan Czesław Nowak i ukrył w stodole, następnie zostały przekazane krakowskiemu Towarzystwu im. Józefa Piłsudskiego. Powróciła na miejsce dopiero 5 listopada 1989 roku.
Ponad 100 lat później
W 2013 roku uroczyście obchodzono 100-lecie Pierwszej Oficerskiej Szkoły Strzeleckiej w Stróży, lecz z pewnością miejsce to nie wzbudza już tych samych emocji, które towarzyszyły ludziom podczas obchodów 20-lecia. Po wmurowaniu tablicy do dworu przychodziły wycieczki, także szkolne, aby móc być tam, gdzie szkolił polską kadrę oficerską "Dziadek", czyli Józef Piłsudski. Podejdź do tej tablicy i wyobraź sobie jak pod kolumnami stał Józef Piłsudski i jak rozmawiał z przyszłymi oficerami.
Bibliografia:
D. Gacek, Beskid wyspowy. Przewodnik, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 2012
A. Matuszczyk, Beskid wyspowy. Przewodnik, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 2004
M. Raińska, Dwory Małopolski historia i współczesność tom 3, Małopolskie Centrum Kultury Sokół, Nowy Sącz 2014
M. Wiśniewska, Związek Strzelecki (1910-1939), Neriton, Warszawa 2010
Strony:
http://www.wojsko-polskie.pl/pl/wspolpraca-wojska-ze-spoleczenstwem/forum-organizacji-pozarzadowych/24480,100-lecie-oficerskiej-szkoly-strzeleckiej.html 2014-12-04
http://www.jpilsudski.org/artykuly-historyczne-pilsudski/memorabilia-pamiec-i-dziedzictwo/pomniki-miejsca-pamieci/pomniki-miejsca-pamieci/item/1949-str%C3%B3%C5%BCa-tablica-pami%C4%85tkowa-i-budynek-pierwszej-oficerskiej-szko%C5%82y-zwi%C4%85zku-strzeleckiego 2014-11-20
http://www.spstroza.republika.pl 2014-11-20
