Z Baligrodu przez przełęcz nad Roztokami Górnymi przebiegał gościniec na Węgry. Miasto to pod koniec XVII wieku było jednym z czołowych ośrodków gospodarczych. Położenie na szlaku handlowym sprawiło, że Baligród stał się znany z targów winnych. Dolina Rabiańskiego Potoku znajduje się około 2 km za Baligrodem, w kierunku Cisnej, w miejscowości Bystre należy skręcić w prawo.
Dawne dzieje...
Droga do rezerwatu Gołoborze dawniej wiodła do dwóch wsi Huczwice i Rabe. Na przełomie XVIII i XIX wieku Fredrowie, ówcześni właściciele tych terenów, utworzyli w Rabe hutę żelaza. Żelazo pozyskiwano z miejscowej rudy darniowej. Epizod ten sprawił, że w dolinie Rabskiego Potoku można znaleźć sztolnie. Naprzeciw kładki wiodącej na gołoborze można zajrzeć we wnętrze jednej z takich sztolni, wydrążonej w piaskowcach istebniańskich, lecz wejście wgłąb jest niemożliwe, ponieważ zamontowano kratę. Zimą hibernują tu nietoperze mroczki pozłociste i gacki rude.
Woda źródlana
Żródła Rabskie to unikalne w skali Europy źrodła wody mineralnej o zawartości arsenu. Ich skład jest konsekwencją występowania w okolicy rzadkich minerałów: realgaru (arsen czerwony) i aurypigmentu (arsen żółty). Udostępnione sezonowo do użytku publicznego źródło z odwiertu Rabe - 1 znajduje się przy kładce prowadzącej do rezerwatu Gołoborze. Nadbudowana nad źródłem pompa jest ogrodzona. Wypływająca tu woda to szczawa wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowa, borowa, suma rozpuszczonych w niej składników wynosi 5 mg/dm3. Z opisu na tabliczce można się dowiedzieć, że woda ta uzupełnia płyny w gorące dni, polecana jest przy przewlekłych stanach zapalnych i kamicy dróg moczowych. Odwierty i ujęcia wody wykonane w dolinie miały być zaczątkiem zespołu uzdrowiskowego, lecz plany zarzucono. Obecnie wszystkie odwierty są pod nadzorem uzdrowiska Rymanów.
Rezerwat Gołoborze w Bieszczadach
Gołoborze to rumowisko skalne, czyli nagromadzenie luźnych bloków skalnych. W Karpatach fliszowych gołoborza zalegają zazwyczaj powyżej wysokości 1000 m n.p.m., powyżej gónej granicy lasu, dlatego rumowisko skalne w okolicy Bystrego jest ewenementem i od 1969 roku podlega ochronie prawnej w ramach utworzonego rezerwatu przyrody nieożywionej Gołoborze. Rezerwat obejmuje teren 13,90 hektara, na wysokości zaledwie 540-600 m n.p.m. - jest najniżej położonym gołoborzem w Polsce!
Gołoborze znajduje się w obrębie jednostki tektonicznej zwanej łuską Bystrego, w której odsłaniają się najstarsze utwory strefy przeddukielskiej: warstwy cieszyńskie, grodziskie, lgockie, godulskie, istebniańskie i hieroglifowe wieku od 100 do 30 milionów lat (kreda-eocen). Powstanie gołoborza sięga okresu zlodowaceń, kiedy skały pękały pod wpływem mrozu i wilgoci.
Po wejściu do rezerwatu trzeba się wysilić i wspiąć lekko w górę, gdzie spomiędzy porastających rumowisko drzew wyłania się odsłonięty fragment gołoborza. Centralna jego część jest wyłączona ze zwiedzania. Gołoborze jest skrajnie niekorzystnym środowiskiem życia, lecz w miarę upływu czasu postępuje sukcesja roślin. W 2011 roku przeprowadzono prace oczyszczające rumowisko poprzez wycięcie brzóz, sosen, świerków i wyniesienie ich poza teren gołoborza. Można tu przede wszystkim dostrzec porosty np. chrobotek koralkowy, chrobotek palczasty czy chrobotek najeżony i mchy. W miejscach gdzie nagromadziła się warstwa gleby dominuje borówka czernica, pojawiają się też drobne krzewy i drzewa np. brzoza i karłowata osika. Ciekawostką jest, że niektóre gatunki, które można tu znaleźć, nie występują normalnie na takich wysokościach, ponadto rosną tu rośliny niespotykane na tych terenach.
Diamenty!
Kobiety uwielbiają diamenty, więc może jest to idealne miejsce na romantyczne oświadczyny na łonie natury?
W promieniach słońca można dostrzec połyskujące w kamieniach drobinki, jest to wyjątkowo czystej odmiany kryształ górski dawniej często utożsamiany z diamentem i stąd zwany diamentem marmaroskim (od miejscowości Marmarosz w Rumunii). Klasycznym obszarem występowania odmiany tego kryształu górskiego są Karpaty fliszowe. W Polsce występuje on na Podhalu, w okolicach Wetliny i Baligrodu w Bieszczadach. Diament marmaroski ma postać bardzo krótkiego słupa zwieńczonego podwójną piramidą, jego wielkość waha się zazwyczaj od 5 do 10 mm. Występują one w żyłach kalcytowych wykorzystujących szczeliny w piaskowcach. Kryształy można znaleźć m.in. w potoku Rabiańskim.
Wybierz się do rezerwatu Gołoborze, napij się wody z odwiertu Rabe - 1, może odnajdziesz też diamenty w potoku?
Bibliografia:
E. Welc, Gołoborze w: Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie pomników i rezerwatów przyrody nieożywionej, Słomka T., red, Wydawcnitwo AGH, Kraków 2012, s.419-422 E. Marszałek, Rezerwat Gołoborze w: Skarby podkarpackich lasów. Przewodnik po rezerwatach przyrody, Wydawnictwo Ruthenus, Krosno 2011, s. 153-158
J. Żaba, Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, Videograf II, 2010
http://www.tvp.pl/rzeszow/odkrywaniepodkarpacia/lesne-rezerwaty-podkarpacia/wideo/goloborze/6816113
